MC: Xin giáo sư giải thích về BPA và phthalates, và chúng ảnh hưởng như thế nào đến những vật dụng hàng ngày chúng ta sử dụng và tiêu thụ?

Giáo sư Ming Hung Wong: Hai hóa chất này, Bisphenol A (BPA) và phthalates, thường liên quan đến nhựa. BPA là một thành phần chính trong nhựa, trong khi phthalates được thêm vào để tăng độ bền và tính dẻo. Trước đây, BPA thường được tìm thấy trong chai nước, bình sữa em bé (mặc dù hiện nay ít hơn), hộp đựng thực phẩm và lớp lót của lon thực phẩm và đồ uống. Phthalates có trong nhiều sản phẩm hơn, chẳng hạn như màn tắm, sàn nhựa vinyl, đồ chơi nhựa và các sản phẩm chăm sóc cá nhân khác nhau như kem dưỡng da, dầu gội, son môi và thậm chí một số đồ uống như chất tạo độ đục.

Ở Đài Loan (Trung Quốc), khoảng 15 năm trước, việc có chất phthalates trong đồ uống từng gây quan ngại lớn. Chúng từng được cho thêm vào đồ uống như trà sữa vì những chất này giá rẻ và hiệu quả trong việc tạo ra vẻ ngoài có màu đục hấp dẫn. Các chất thay thế tự nhiên như dầu dừa cũng được sử dụng, nhưng phthalates được ưa chuộng vì hiệu quả về chi phí và được sử dụng rộng rãi trong khoảng 60 năm, cho đến khi các quy định nghiêm ngặt được đưa ra. Do đó, điều đáng quan ngại là các hóa chất này có thể ngấm vào đồ uống và thực phẩm mà chúng ta tiêu thụ.

MC: Giáo sư có thể đưa ra những mô hình hoặc xu hướng chung nào về ô nhiễm môi trường mà ông đã quan sát được ở các nước đang phát triển, đặc biệt là liên quan đến việc sử dụng BPA và phthalates không? Ông có lời khuyên nào cho Việt Nam không?

Giáo sư Ming Hung Wong: Các mô hình phổ biến mà chúng tôi đã quan sát thấy ở các nước đang phát triển chủ yếu liên quan đến nguồn gốc của các hóa chất này, bao gồm ô nhiễm công nghiệp, xử lý chất thải và ô nhiễm không khí từ giao thông vận tải và công nghiệp. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta cần giảm ô nhiễm công nghiệp bằng cách đặt ra các quy định, áp dụng quy trình sản xuất sạch hơn và cải thiện hệ thống quản lý chất thải. Chúng ta nên đặt mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm và tái chế chất thải trong điều kiện an toàn. Đầu tư vào các nguồn năng lượng tái tạo và giáo dục công chúng cũng là những bước quan trọng. Đây là những xu hướng phổ biến mà chúng tôi quan sát được, và đi đến những khuyến nghị như trên để giảm thiểu các vấn đề.

MC: Trước đó, giáo sư có đề cập rằng Bisphenol A (BPA) và phthalates xuất hiện trong nhiều sản phẩm. Giáo sư có thể đưa ra một ví dụ chi tiết về một sản phẩm thông thường được nhiều người sử dụng hàng ngày, giải thích cách các hóa chất này xâm nhập và cách chúng có thể gây hại cho sức khỏe của chúng ta không?

Giáo sư Ming Hung Wong: Chúng ta sử dụng rất nhiều nhựa trong cuộc sống hàng ngày. Tôi không  rõ ở Việt Nam như thế nào, nhưng ở những nơi như Hồng Kông (Trung Quốc) và Bangkok (Thái Lan), nhựa được sử dụng rất nhiều. Túi nhựa thường được đi kèm đồ uống và thực phẩm, như túi đựng bánh mì, bánh ngọt và bánh bao. Ngoài ra, đôi khi mọi người hâm nóng thức ăn bằng lò vi sóng trong hộp nhựa, điều này có thể làm tăng nguy cơ các hóa chất này “ngấm” vào thức ăn và đồ uống của chúng ta. Nhiệt , đặc biệt là khi đạt mức quá cao, có thể khiến các hóa chất này dễ “thấm” hơn (vào thực phẩm).

Về tác động của các hóa chất này đối với sức khỏe, cả hai đều được phân loại là chất gây rối loạn nội tiết. Chúng can thiệp vào chức năng nội tiết tố bình thường của chúng ta, có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản ở người và động vật, đồng thời gây ra các vấn đề về phát triển như dậy thì sớm ở trẻ em gái và chậm lớn ở trẻ em trai. Ngoài ra còn có thể có các tác động xấu đến sức khỏe khác, chẳng hạn như béo phì, bệnh tim mạch và tác động đến gan, thận, phổi và các cơ quan khác. Đây là một số tác động tiềm tàng đối với sức khỏe của con người.

MC: Giáo sư có thể chia sẻ chi tiết hơn về những gì ông sẽ trình bày tại sự kiện InnovaConnect không? Giáo sư sẽ cung cấp những thông tin cho khán giả, bao gồm các giáo sư, giảng viên và sinh viên từ trường Đại học Khoa học Tự nhiên – ĐHQG Hà Nội?

Giáo sư Ming Hung Wong: Bài thuyết trình của tôi sẽ đưa ra một cái nhìn tổng quan về lịch sử về cách chúng ta đã giải quyết vấn đề về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy (POPs). Chúng tôi sẽ thảo luận về Công ước Stockholm, được ban hành vào năm 2003, và những kết quả từ các nghiên cứu mà tôi đã tham gia nhiều năm  về đánh giá cấp khu vực đối với tác động kéo dài của một số loại hóa chất độc hại.

Sau đó, chúng tôi sẽ đi sâu thảo luận các hóa chất mới nổi đang được chú trọng nghiên cứu gần đây, bao gồm cả vi nhựa. Trình tự sẽ là: POPs, Công ước Stockholm và các hóa chất mới nổi như BPA, chất chống cháy và vi nhựa. Chúng tôi cũng sẽ thảo luận về các hóa chất độc hại khác ngoài những chất này.

MC: Vậy chúng ta có thể học hỏi được gì từ cách tiếp cận của các quốc gia khác trong việc kiểm soát hai hóa chất này?

Giáo sư Ming Hung Wong: Nhiều nơi đang nỗ lực đáng kể để giải quyết vấn đề này. Ví dụ như ở Hồng Kông (Trung Quốc), gần đây tôi đã được phỏng vấn về việc sử dụng ống hút nhựa. Chúng đã bị cấm và chúng tôi hiện đang thảo luận về các vật liệu thay thế như các sản phẩm tự nhiên, giấy và thủy tinh. Dù sản phẩm làm từ giấy nghe có vẻ lý tưởng, nhưng nó thường yêu cầu lớp phủ hoặc lớp lót để tăng độ bền, điều này có thể làm phát sinh những lo ngại khác. Chúng tôi cũng đã thảo luận về nhựa phân hủy sinh học, nhưng chúng yêu cầu các cơ sở cụ thể để xử lý đúng cách và có thể không phân hủy hoàn toàn trong đại dương hoặc bãi chôn lấp. Vì vậy, vẫn còn nhiều thách thức phải giải quyết.

MC: Nhìn vào bức tranh toàn cảnh, nhiều quốc gia vẫn đang đau đầu vì vấn đề này. Dựa trên kiến thức, nghiên cứu và quan sát của giáo sư, Việt Nam có thể quản lý hiệu quả hai hóa chất này như thế nào?

Giáo sư Ming Hung Wong: Giống như các quốc gia khác, chúng ta cần đặt mục tiêu bảo vệ sức khỏe sinh thái và sức khỏe con người. Để đạt được điều này, trước tiên chúng ta nên thiết lập các quy định, bao gồm cả các quy định về vật liệu thay thế không chứa các hóa chất này, và đặt ra giới hạn về sự hiện diện của chúng trong các sản phẩm. Các quy định, hoạt động sản xuất, tiêu thụ bền vững và thay đổi hành vi cá nhân là rất quan trọng. Công chúng nên được thông báo về những rủi ro sức khỏe tiềm ẩn, trao cho họ quyền đưa ra lựa chọn sáng suốt.

MC: Sự kiện InnovaConnect được tổ chức bởi VinFuture, trước khi nhận lời mời của chúng tôi với tư cách là khách mời đặc biệt, giáo sư đã từng nghe nói về VinFuture chưa? Giáo sư đánh giá thế nào về những sáng kiến như Giải thưởng VinFuture trong việc thúc đẩy hợp tác và đổi mới trong cộng đồng khoa học để phục vụ lợi ích của nhân loại trong một thế giới ngày càng toàn cầu hóa?

Giáo sư Ming Hung Wong: Vâng, tôi lần đầu tiên biết về VinFuture hai năm trước tại một hội thảo về dioxin. Theo tôi biết, mục tiêu chính của VinFuture là thúc đẩy hợp tác và đổi mới, hỗ trợ các hoạt động giải quyết các vấn đề toàn cầu thông qua cách tiếp cận liên ngành. Đặc biệt, Giải thưởng VinFuture đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tiến bộ khoa học và phục vụ lợi ích của nhân loại. Tôi nghĩ rằng đây là một khởi đầu tuyệt vời vì đổi mới khoa học và các nhà khoa học cần được công nhận. Sự công nhận là rất quan trọng để khuyến khích các nhà khoa học tiếp tục công việc của họ và giải quyết các thách thức toàn cầu mà chúng ta phải đối mặt.

MC: Hiện nay có những công nghệ mới hoặc đang nổi lên nào trong việc xử lý BPA và phthalates mà giáo sư thấy đặc biệt thú vị không?

Giáo sư Ming Hung Wong: Nhiều người đang cố gắng ngừng sử dụng các hóa chất này, nhưng điều đó rất khó đối với các vật dụng hàng ngày. Nhựa nhẹ, bền và được sử dụng rộng rãi trong các sản phẩm khác nhau. Tuy nhiên, chúng ta cần lưu tâm đến những ảnh hưởng tiềm ẩn của chúng đối với sức khỏe. Nếu chúng ta không thể loại bỏ hoàn toàn chúng, chúng ta nên chọn các loại nhựa an toàn hơn và xem xét các lựa chọn thay thế như chai thủy tinh hoặc hộp đựng bằng gốm. Việc thông báo cho công chúng về các lựa chọn này và cách sử dụng chúng là rất quan trọng.

Một ví dụ là hạt vi nhựa được sử dụng trong các sản phẩm chăm sóc cá nhân. Tôi không chắc bạn có biết về điều này không, nhưng ở Hồng Kông (Trung Quốc), chúng tôi đã cố gắng cấm hạt vi nhựa trong kem đánh răng và mỹ phẩm như tẩy tế bào chết cho mặt. Chủ đề này đã được đưa ra tại một cuộc họp có tên Clean Up 2020 ở Adelaide (Úc), nơi tôi đã trình bày về những hóa chất độc hại trong nhà. Điều này đề cập đến các hóa chất khác nhau như nhựa than đá, BPA và triclosan. Triclosan, thường được thêm vào xà phòng và chất tẩy rửa, đã góp phần làm gia tăng vi khuẩn kháng kháng sinh.

Chúng ta cần xem xét toàn bộ: nguồn gốc, số phận, tác động và quản lý các hóa chất này, bao gồm sản xuất, tiêu thụ và thải bỏ.

MC: Như giáo sư đã đề cập, BPA và phthalates rất rẻ tiền, đó là lý do tại sao chúng được sử dụng rộng rãi như vậy. Việc chuyển đổi sang các giải pháp thay thế trên quy mô lớn hơn có gặp phải thách thức nào không?

Giáo sư Ming Hung Wong: Tôi nghĩ là có. Việc thực hiện bất kỳ chính sách mới nào thường liên quan đến (việc tham vấn) nhiều ý kiến khác nhau từ các bên liên quan khác nhau. Ví dụ, ở Hồng Kông (Trung Quốc), chúng tôi đã và đang thực hiện phân loại rác thải sinh hoạt. Trước đây, tất cả các loại rác thải đều được trộn lẫn với nhau, nhưng bây giờ chúng tôi đang cố gắng tách riêng rác thải thực phẩm với các loại rác thải khác như lon nhôm và giấy. Rác thải thực phẩm có thể được phân hủy và biến thành phân bón, phân trộn hoặc thậm chí là thức ăn chăn nuôi.

Tuy nhiên, những quy định mới này thường vấp phải sự phản đối ban đầu. Mọi người có thể lo lắng về quy trình và cần thời gian để điều chỉnh. Mọi người cần có thời gian để thích nghi với các quy định và hướng dẫn mới, nhưng điều quan trọng là phải hiểu sự cần thiết của những thay đổi này và bắt đầu sớm.